1)مقدمه
خبرگزاری ها مبنع تغذیه مطبوعات و در سال های اخیر، خود در حال فراگیرشدن به مثابه یک رسانه جمعی هستند.
در کشور ما علی رغم این که اینترنت همپای کشورهای غربی در میان مردم
نفوذ پیدا نکرده، اما به هر روی روز به روز شاهد گسترش این وسیلة ارتباطی
در میان اقشار مختلف مردم هستیم که با توجه به سرعت این نفوذ می توان تصور
کرد که در آینده ای نزدیک – که بیش از چند سال نخواهد بود – اینترنت،
گسترشی در حدود یک رسانه همگانی پیدا کند و به تبع این مساله، خبرگزاری ها
نیز به رسانه ای تبدیل شوند که مردم، برای دسترسی به اخبار روز، مستقیماً
به آنها مراجعه کنند.
علاوه بر این در سال های اخیر و پس از تأسیس خبرگزاری دانشجویان ایران
(ایسنا) به عنوان دومین خبرگزاری ایران پس از حدود 60 سال، شاهد تأسیس
آژانس های خبری متعددی بوده ایم که هرکدام شامل مجموعة بزرگی از عوامل
انسانی، ازجمله خبرنگاران هستند.
مجموعة این عوامل، به علاوة اهمیت و رسالت رسانه ها در یک جامعه متمدن،
لزوم توجه به خبرنگاران خبرگزاری ها به عنوان ارکان اصلی جمع آوری و ارسال
اخبار را خاطرنشان می کند. این توجه را می توان شناخت و فراهم کردن
ابزارهای انگیزش خبرنگاران برای انجام کار بهتر دانست. به طور کلی، انگیزش
را می توان به عنوان نیروی محرک فعالیت های انسانی و عامل جهت دهندة آن
تعریف کرد. عوامل انگیزشی عموماً به دو دسته درونی و بیرونی تقسیم می شوند
که در مورد موضوع این تحقیق، مهم ترین این ابزارها و عوامل در اختیار
مدیران خبرگزاری هاست، چه در مواردی که به ابزارهای انگیزشی مادی مربوط می
شود و چه ابزارهای انگیزشی معنوی.
در واقع توجه به این که چه عوامل و ابزارهایی می تواند باعث ترغیب و
انگیزش خبرنگاران برای صرف وقت، انرژی و دقت بیشتر و درنتیجه، ارائه اخبار
با کیفیت بالاتر شود بیش از همه می تواند مورد توجه مدیران خبرگزاری ها
واقع شود تا با شناخت نیازهای خبرنگاران خود، زمینة پیشرفت خبرگزاری
متبوعشان را فراهم کنند و از سوی دیگر تا حدی امنیت مادی و روانی قشری را
فراهم کنند که از کمترین امنیت شغلی در جامعة ما بهره مند است.
2) طرح مسأله و تعریف موضوع
پاسخ به این سوال که «چه ابزارها و عواملی باعث انگیزش خبرنگاران
خبرگزاری ها برای فعالیت بهتر و درنتیجه، ارائه اخبار صحیح تر و دقیق تر و
به یک معنا، ارتقاء کیفی اخبار می شود» مسأله اصلی این تحقیق است.
برای پاسخ به این سؤال، چهار خبرگزاری کشور بر اساس اولویت تاریخ تأسیس
انتخاب شده اند. خبرگزاری، یک سازمان خبری است که وظیفه و مأموریت آن،
جستجو، تحقیق، جمع آوری و تنظیم اطلاعات و پیام هایی است که ضرورتاً باید
آنها را در مرکزی انباشت نماید و سپس این اخبار را به مشتریان خود (روزنامه
ها، رادیوها، تلویزیون ها، مراکز اقتصادی و سیاسی
و ...) ارسال کند. (ژان لویی، سروان شرایبر، «نیروی پیام»، (تهران، سروش1371)
این تعریف را می توان این گونه تکمیل کرد که امروزه آحاد مردم نیز به
مشتریان خبرگزاری ها افزوده شده اند و در واقع این، تنها رسانه ها نیستند
که به عنوان واسطه، اخبار خبرگزاریها را به مردم می رسانند بلکه بسیاری از
مردم از طریق شبکة اینترنت به طور مستقیم از اخبار خبرگزاری ها استفاده می
کنند و بنابراین حیطة مشتریان خبرگزاری ها بسیار گسترده تر شده و روز به
روز نیز در حال گسترش است.
با توجه به این موارد، اخبار ارسالی برروی خروجی خبرگزاری ها از اهمیت
بسیاری برخوردار است و از آنجا که عوامل اصلی تامین کننده این اخبار،
خبرنگاران هستند، به نظر می رسد تامین ابزارها و عوامل انگیزشی برای آنها
جهت ارائه ی اخباری با کیفیت بالا از مهمترین مواردی است که باید مورد
توجه مدیران خبرزگزاری ها قرار بگیرد، چرا که تأمین این ابزارها عمدتاً بر
عهده و در حیطة اختیارات آنهاست. این تحقیق قصد دارد علاوه بر شناسایی
ابزارهای انگیزشی خبرنگاران از دیدگاه خود آنها، وجود یا عدم وجود این
ابزارها در خبرگزاری های مورد بررسی و میزان رضایت خبرنگاران این ابزارها
را نیز مورد توجه قرار دهد.
3) بیان ضرورت و اهمیت موضوع
در دنیای امروز نقش وسایل ارتباط جمعی در همة شؤون زندگی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و حتی فردی غیرقابل انکار است.
در تمامی متون علم ارتباطات معمولاً از چهار وسیله ی مطبوعات، رادیو،
تلویزیون و سینما به عنوان وسایل ارتباط جمعی نام برده می شود که در دهه
های اخیر با توجه به کاهش شدید نقش خبری سینما، سه وسیله ی مطبوعات، رادیو و
تلویزیون را می توان وسایل ارتباط جمعی اصلی دانست. در این میان نامی از
خبرگزاری به عنوان یک وسیلة ارتباطی برده نمی شود. در این تحقیق سعی شده
است بر اساس دلایل مستند ثابت شود که خبرگزاری به عنوان منبع تغذیه ی دیگر
رسانه ها، خود یک وسیلة ارتباط جمعی است که در فصل های بعد در این مورد
توضیحات کاملی داده شده است. اما آن چه در این بحث قابل طرح است این که اگر
خبرگزاری را یک سازمان خبری بدانیم که وظیفه اش جمع آوری و ارسال اخبار
است و به عنوان یک وسیلة ارتباط جمعی نقش مؤثری در جامعه ایفا می کند، شاید
بتوان مهم ترین رکن این رسانه را خبرنگاران دانست، کسانی که از ابتدایی
ترین مرحله تا نهایی ترین آن – به جز ارسال اخبار روی سایت – در جریان این
روند، تأثیر گذارند. خبرنگاری از جمله مشاغل سخت دنیا تعریف شده است و از
این رو شاید بتوان گفت خبرنگار، نسبت به شاغلین حرفه های دیگر به عوامل
برانگیزاننده ی بیشتری برای فعالیت خود همان تهیة اخبار است، احتیاج دارد؛
عواملی که هم از جنبه ی درونی و معنوی و هم از نظر بیرونی و مادی قابل
بررسی است. از این رو این که خبرنگاران، چه عوامل و ابزارهایی را باعث
پیشرفت در کارشان، یعنی ارتقاء کیفی اخبار می دانند و این که این ابزارها
تا چه میزان در خبرگزاری های مورد بررسی - به عنوان نمونه ای از
خبرگزاریهای موجود در کشور – وجود دارد دو مقوله ای که اهمیتشان با توجه به
مباحث مطرح شده، روشن است، با این تأکید که بیشترین کاربرد شناخت این
مسأله، برای مدیران خبرگزاری هاست.
4) تشریح فرایند تاریخی موضوع
آن چه تا به حال در مورد مبحث انگیزش در زمینه ارتباطات مطرح شده بیشتر
مربوط به مخاطبان وسایل ارتباط جمعی بوده است؛ و بررسی ابزارهایی که می
تواند باعث انگیزش خبرنگاران برای ارائه اخبار با کیفیت هرچه بیشتر شود، تا
به حال مورد توجه قرار نگرفته است.
با توجه به آن چه در قسمت ضرورت و اهمیت موضوع بیان شد، به نظر می رسد
بررسی و تأمین نیازهای انگیزشی خبرنگاران، برای ارتقاء کیفی اخبار و
درنتیجه، بالا رفتن کیفیت اخبار به طور کلی از اهمیت بسیاری برخوردار است.
در مورد موضوع این تحقیق، در بررسی هایی که نگارنده انجام داده است، با
وجود تعدادی تحقیق در مورد خبرگزاری ها، به عنوانی که ارتباطی با موضوع این
تحقیق داشته باشد برخورد نکرده است.
5) اهداف تحقیق
خبرنگاران، اصلی ترین ارکان تهیه خبر هستند که شناختن و تأمین ابزارهایی
که انگیزش آنها را در جهت ارتقاء کیفیت اخبار بیشتر کند، می تواند بر روند
اطلاع رسانی که یکی از پایه های توسعة هر کشوری است، تأثیر بسزایی داشته
باشد.
هدف از این تحقیق، از سویی شناختن ابزارهایی است که از نظر خود
خبرنگاران برایشان انگیزه ایجاد می کند که کیفیت کار و در واقع میفیت
اخبارشان بالا رود، و از سوی دیگر آشنا کردن دست اندرکاران، بخصوص مدیران
خبرگزاری ها با عوامل و موانع پیشرفت خبرگزاری متبوعشان در امر اطلاع رسانی
است.
از دیگر اهداف این تحقیق می توان به موارد زیر اشاره کرد:
-شناخت میزان رضایت خبرنگاران از حرفة خود.
-شناخت میزان رضایت خبرنگاران از محیط کاری، روش های مدیریتی، درآمد و امکانات رفاهی خود.
-میزان وجود ابزارهای انگیزشی در هرکدام از خبرگزاریهای مورد بررسی.
-مقایسه خبرگزاری ها از لحاظ دارا بودن بیشترین و کمترین ابزارهای انگیزشی برای خبرنگاران.
خبرگزاری
خبرگزاری، یک سازمان خبری- مطبوعاتی است که وظیفه و مأموریت آن، حستجو،
تحقیق، جمع آوری و تنظیم اطّلاعات و پیامهایی است که ضرورتاً باید آنها را
در مرکزی انباشت نماید و سپس این اخبار را به مشتریان خود (روزنامه ها،
رادیوها و تلویزیونها، مراکز اقتصادی، سیاسی، سفارتخانه ها و ...) ارسال
کند.
امتیازات یا ویژگیهای خبرگزاری
1- سرعت عمل: یک خبرگزاری باید در وضع و شرایطی باشد که بلافاصله از
وقوع هر رویدادی، در هر جا و هر وقت، اطلاع حاصل کند و خبر آن را بدون
تأخیر به کلیه مشترکان خود برساند. همه کارهای کلیه کارکنان خبرگزاری بر
اصل سرعت استوار است، چون فقط با رعایت این اصل می توان از هدر رفتن فرصتها
جلوگیری کرد.
بنابراین خرگزاری ماهیتاً سازمانی است که باید اخبار و گزارشهای خبری را
در اسرع وقت و سریعترین زمان ممکن به دیگر رسانه های خبری برساند و به
همین دلیل سرعت انتقال اخبار و گزارشها در یک خبرگزاری از اهمیتی ویژه
برخوردار است. یک خبرگزاری باید در رقابت با دیگر خبرگزاریها بتواند با
سرعت بیشتری اخبار را روی تلکس خود ارسال کند، چرا که روزنامه ها که از
مهمترین مشترکان خبرگزاریها محسوب می شوند، معمولاً اخبار را از خبرگزاری
ای دریافت می کنند که اخبار را سریعتر ارسال می کند. گاه حتی یک دقیقه پیشی
گرفتن بر رقیبان، در جهت فرستادن یک خبر مهم، می تواند برای یک خبرگزاری
پیروزی مهم و سرنوشت سازی شمرده شود.
از سوی دیگر یک خبرگزاری باید محدودیتهای زمانی روزنامه ها را در نظر
بگیرد که با توجه به این محدودیتها، نقش سرعت در نحوه عمل یک خبرگزاری از
اهمیت ویژه ای برخوردار خواهد شد. این امر خصوصاً در کشورهایی که در آن بیش
از یک خبرگزاری (که معمولاً دولتی است)، فعالیت می کنند از اهمیت ویژه ای
برخوردار است.
برای مثال در ایران روزنامه ها که یکی از مهمترین وسیله های اشاعه اخبار
خبرگزاری محسوب می شوند، معمولاً صفحات اصلی خود را به ترتیب اولویت و
نسبت این که روزنامه صبح چاپ شود یا بعدازظهر می بندند، به این ترتیب اگر
روزنامه ای صفحه اول و دوم خود را ساعت هفت بعدازظهر ببندد، اخباری که پس
از این ساعت روی تلکس خبرگزاریها قرار می گیرد چندان مورد توجه روزنامه ها
قرار نخواهد گرفت، مگر این که خبر از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد که در
این صورت روزنامه ها با قبول مشکل صفحه بندی مجدد و جایگزینی یک خبر به جای
خبر دیگر برحسب ارزش خبری بیشتر، این خبر را مورد استفاده قرار می دهند.
به این ترتیب یک خبرگزاری باید بتواند اخبار مهم روز را در سریعترین زمان
ممکن و قبل از این که کار انتخاب اخبار و صفحه بندی در روزنامه به پایان
برسد بر روی تلکس مطبوعاتی خود ارسال کنند.
البته همانطور که در تعریف خبرگزاری عنوان شد، خبرگزاریها غیر از
روزنامه ها و رادیو و تلویزیون، مشترکان دیگری هم دارند، امّا حتی همان
مشترکان نیز، رسانه ای را ترجیح می دهند که آنها با سرعت بیشتری از اخبار
مطلّع سازد.
